Vâcib Nedir?

'Vâcib'in sözlük anlamı, gerekli ve sâbit olan şey demektir.



Kavram olarak 'vâcib'; şâri'nin (şeriat koyucunun) kesin ve bağlayıcı bir tarzda yapılmasını istediği fiildir.



İsteğin bu şekilde oluşu, emrin kendi ifâdelerinden anlaşılabileceği gibi, fiilin terkedilmesi halinde ağır ceza verilmesinden de anlaşılır. Meselâ, namaz kılmak, ana-babaya iyi davranmak, yalnızca Allah'a ibâdet etmek emredilmiş; bunlar terk edilirse ağır bir ceza verileceği belirtilmiştir. Bir fiilin kesin sözlerle emredilmesi, ya da terki halinde büyük günahın gerekeceği gibi ifâdeler, buna benzer fiillerin 'vâcib' olduğunu ortaya koyar.



Bilindiği gbi, İslâm'a göre insan, âkıl-bâliğ (ergen) olunca kulluktan, bir anlamda İslâm'ı yaşamaktan sorumlu, akıllı ve ergenlik çağına ulaşmış kimselere 'mükellef-yükümlü' denir. Yükümlünün yaptığı işlerin İslâm'a göre bir değeri vardır. Bunlara 'ef'âl-i mükellefîn-yükümlünün işlerinin dinî değeri' denmektedir.



'Vâcib' bunlardan biridir ve İslâm hukukçularının çoğunluğuna göre 'farz' ile aynı anlamdadır. Ancak Hanefîlere göre farz ile vâcib ayrı şeylerdir. Onlara göre farz, sâbit oluşu ve ifâde ettiği anlam yönünden kesin deliller ile emredilen işlerdir. Gerek Kur'an'da, gerekse hadislerde, başka anlama gelme ihtimali olmayan açık emirlerle yapılması istenen iştir.



Farzı yerine getirmek Din'in en önemli emridir. Yerine getirmeyen günah kazanır ve kınanır. Bu anlamda farzı inkâr eden ise, âyeti ve kesin bir sünneti inkâr ettiği için İslâm'dan çıkar.



Hanefîlere göre 'vâcib', sâbit oluşu kesin olmakla beraber, ifâde ettiği anlam, kesin olmayan (zannî) delillerle yapılması istenen fiildir. 'Vâcib' de bağlayıcıdır, fakat bağlayıcılığı hakkındaki delil, farz gibi kesin değli, zannîdir.



Onlara göre bir ibâdetteki farz terkedilirse o ibâdet bâtıl olur, geçersizdir. İbâdetteki vâcib terkedilirse ibâdet bâtıl olmaz, belki sevabı noksan olur. Vâcibi terketmek mekruhtur, ama bir başka tamamlayıcı şeyle telâfi edilir. Örneğin, namazda Kur'an okunmazsa namaz olmaz. Kur'an'dan başka âyetler okunup Fâtiha okunmaz ise, namaz geçerlidir ama sonunda sehiv-yanılma secdesi yapılarak bu eksiklik giderilir.



'Vâcib'i terkeden farz kadar olmasa bile, yine günah kazanır. 'Vâcib'i inkâr eden İslâm'dan çıkmaz, ama 'fâsık' ismini alır.



İslâm âlimlerinin çoğunluğunun görüşüne göre 'vâcib' bildiğimiz farz gibidir. Her ikisi de yapılması zorunlu, terkedilmesi günah ve cezayı gerektirir. Çünkü şâri' (şeriat koyucu) bir şeyin yapılmasını emretmekte, yapılmaması halinde müslüman için ceza gerekeceğini bildirmektedir.