AVLANMA KİTABI

METİN



Umulur ki avlanmanın içkilerle münasebeti, ikisinin de insana sevinç ve neşe vermeleridir. Avlanmak on beş şartla mubahtır. Bu şartlar El-İnâye'de genişçe sayılmış ve açıklanmıştır. Biz de bunları ilgili meseleleri açıklarken ele alacağız.



Ancak haremin dışında ihrâmda olan hacıya avlanmak veya sadece oyalanmak üzere avlanmak isteyenlere helâl değildir. Nitekim bu zâhirdir. Veya onu kendisine meslek edinen bir kimseye de El-Eşbâh'ta olduğu gibi helâl değildir.



Musannıf dedi ki: Bu son kaydı El-Eşbâh'a uyarak fazladan getirdim. Ancak bana göre avcılığı sanat edinmek mubahtır. Çünkü avcılık da bir nevi kazançtır ve sahih görüşe göre kazancın bütün çeşitleri mubahlıkta eşittirler. Nitekim El-Bezzâziye ve başka kitaplarda bu hüküm böyle yer almaktadır.



İZAH



«Sayd» kelimesi «tutmak» manasına gelen «Sâde» fiilinin mastarıdır. İsm-i fâili «Said», ism-i mef'ûlu «Mesîd» gelir. Sayd'ın cem'i «suyud»dur. Sayd (avlanan). tab'an yakalanması ancak hile yoluyla mümkün olan ürkek ve yakalanmamak için bütün çabasını sarf eden hayvan demektir. Muğrib.



Binenaleyh 'yakalanmamak için bütün çabasını sarfeden' kaydı ile tavuk ve kaz gibi evcil hayvanlar tarifin dışında kalmış olur. Çünkü bundan maksat, avlanan hayvanların, ayakları veya iki kanadı olacak ki, onları kullanıp onlardan kaçmaya imkânı olsun. Ürkek manasına gelen «mutevahhiş» kelimesiyle de güvercin gibi hayvanlar tarifin dışına çıkmış oluyor. Zira mutevahhiş'in manası gece ve gündüz insanlarla ülfet etmeyen hayvan olup da bilahare vahşi hayvan olanlar tarifin dışına çıkmış oluyor. Çünkü bu gibi hayvanlar avlanmak suretiyle helâl olmazlar. Öyle hayvanlar yani evcil olup da vahşileşen hayvanlar, zaruret kesimiyle helâl olurlar. Tarifteki «Tab'an» kelimesiyle, geyik gibi avlanması ancak hile yoluyla mümkün olan ürkek hayvanlar tarife dahil olmuş olur. Bunun tamamı El-Kuhistânî'dedir. Yani geyik, her ne kadar avlandıktan sonra insanlara alışan hayvanlardan ise de o alışmadan avlanmak suretiyle helâl olur. Ve aynı zamanda bu «Tab'an» kapsamına eti yenilmeyen hayvanlar da girmiş oluyor. Nitekim bu durum ileride gelecektir.



«İkisinin sevinç ve neşe vermeleridir ilh...» «İkisi de gaflet verir ve zamanı boşa harcatıyorlar münasebetleri bu noktadadır» da denilmiştir. Çünkü şöyle bir hadis vardır: «Kim ki avın arkasına düşerse o gaflete dalmıştır».



Es-Sa'diye adlı eserde şu ifade yer almaktadır: «Av yemeklerdendir. Yemeklerin içilenlerle münasebeti ise gizli değildir. Her ikisinde de helâl ve haram olan kısımlar vardır.» (Bunun için Eşribe'den sonra gelmiştir.)



«On beş şartla mubahtır ilh...» Bu şartların beşi avcıdadır:



1-Hayvan kesebilecek ehliyette olmalıdır,



2-Hayvanı tutmak için avcı hayvanı o gönderecektir,



3-Avlanması helâl olmayan bir kimse, onunla birlikte hayvanı göndermeyecektir.



4-Besmeleyi kasten terk etmeyecektir.



5-Hayvanı ava saldıktan sonra, av tutuluncaya kadar (hayvan) orada başka bir işle meşgul olmayacaktır. O şartların beş tanesi de köpektedir:



1-Köpek eğitilmiş olacaktır,



2-Gönderilme yönleri üzerinden gidecektir,



3-Avlanması helâl olmayan başka bir köpek ona ortak olmayacaktır,



4-Avladığı hayvanı yaralamak suretiyle öldürecektir,



5-O avdan bir şey yemeyecektir.



Beş şart da avlanan hayvandadır:



1-Haşerattan olmayacaktır,



2-Balık hariç suda yaşayanlardan olmayacaktır,



3-Kendisini iki kanadı veya dört ayağı ile koruyabilecek hayvanlardan olacaktır,



4-Dişiyle veya pençeleriyle kuvvet bulanlardan olmayacaktır,



5-Kesilmeden önce bu yara ile ölmesi lâzımdır. Fakat El-Minah'ta cevabı da beraber zikredilen bir tetkik vardır. Bütün bu şartlar yenilmesi helâl olan ve avcı tarafından ona diri olarak yetişilmeyen av içindir.



«Haremin dışında ilh...» En uygunu bunun yerine «veya haramda olsun» ibaresi idi. Ta ki üç sureti de kapsamış olsun. O üç suret, 1) İhramlı bir kimsenin helâl arazilerde avlanması, 2) Haram arazide avlanması veya, 3) Helâl bir kimsenin yani ihramsız bir kimsenin haram arazide avlanmasıldır.



«Nitekim bu zahirdir» Çünkü mutlak olarak lehv yasaklanmıştır. Lehv, Hazr ve İbâha Kitabı'nda geçtiği gibi, ancak üç yerde câiz olur.



«Eşbâh'ta olduğuna bianen ilh...» Eşbâh onu El-Bezzâziye'den almıştır ki, avlanmak mubahtır, ancak lehv veya onu meslek edinerek avlanırsa mekrûh olur.



Mecmau'l-Fetâvâ'da şu hüküm yer almaktadır: «Zevk için veya onu meslek edinmek için avlanmak mekruhtur.» Eş-Şurunbulâliye'de de bu hüküm böylece kaydedilmiştir.



«Çünkü o, kazancın bir çeşididir ilh...» El-Hidâye avlanmanın mubah olduğuna. Kur'ân, Sünnet ve icmâ ile delil getirdikten sonra, bunlarla da delil getirmiştir. Şarihler de bunu kabullenmişlerdir.



«Kazancın bütün nevileri ilh...» Yani burada onun mubâh olan nevileri kastedilmiştir. Fakat faizle, fasit akitler ile ve benzerleriyle yapılan kazanç bunun tam tersidir.



«Sahih görüşe binaen ilh...» Bu ibareden sonra Et-Tatarhâniye'de denildi ki: «Bazı fakihler ziraatçılık yerilmiştir» demişlerdir. Sahih olan cumhur-u fukahânın görüşüdür. Yani ziraatçılığın yerilmediğidir. Sonra cumhur-u fukahâ: «Ticaret ve ziraatın hangisi daha üstündür.» noktasında ihtilâf etmişlerdir. İlim adamlarımızın bir çoğu, ziraatçılığın daha üstün olduğunu söylemişlerdir.»



El-Multekâ ve El-Mevâhib'de: «En üstünü cihâddır, sonra ticarettir, sonra ziraatçılıktır, sonra zenaattır» denilmiştir.



Ben derim ki: Onların : «Kazancın bütün çeşitleri mubah olmak, bakımından eşittirler» sözünden maksatları, mahzurlu bir yolda olmadıktan sonra hepsinin eşit olduğu anlamındadır. Bazıları zemmedilmez, her ne kadar bir kısmı diğerinden, üstün ise de. Düşün.



Sonra kazancın her çeşidini bazen insan kendisine meslek ve maişet kaynağı, bazen de ihtiyaç anlarında bunları yapar. Avlanmak da bunun birer çeşidi olduğuna göre; avlanmayı meslek edinmenin mubah olduğuna bu husus da delâlet eder. Hele konu ile ilgili delillerin mutlak ifadelerle gelmeleri bunu daha da kuvvetlendirmektedir. Metinlerin ifadeleri şöyledir: «Kerahet hükmünün mutlaka öze bir delili gerekir.» Bazı kimselerin: «Avlanmak işinde ruhun çıkarılması vardır. Bu ise kalp katılığını doğurur» şeklindeki sözleri ise, kerahete delâlet etmez. Belki bunun delâlet ettiği azamî nokta, ticaretin ve ziraatçılık gibi kazanç yollarının bundan daha hayırlı olduğudur.



Et-Tatarhâniye'de şu hüküm yer almaktadır:



«Ebû Yûsuf dedi ki: Oyun, eğlence için avlanılırsa onda hayır yoktur ve onu kerîh görüyorum. Eğer satmak, katık yapmak veya başka bir ihtiyacında kullanmak gibi muhtaç olunan şeyleri kastederse avlanmakta herhangi bir beis yoktur.»



METİN



Kişi ağını av için kurarsa, ona takılan her şey onun mülkü olur. Ama ağı kurusun, güneşlensin diye kurarsa o ağa giren onun mülkü olmaz. Eğer mukalliş (yani mezbelelikleri ve yerleri eliyle yahut da eleklerle oralarda bulunan altın, gümüş, para, başka kıymetli eşyaları çıkarmak için karıştıran) veya ondan başkası karıştırırken bir yüzük veya İsLâm Ehlinin sikkesi vurulmuş bir altın bulursa, o altın onun mülkü olmaz ve onu tarif etmesi vacip olur.



Bilmiş ol ki mülkün sebepleri üçtür:



1-Alış veriş ve hibe gibi nâkil olan (yani mülkiyeti başkasına taşıyan) dır.



2-Miras gibi hilâfet (yani sonradan ona sahip olmak) yoluyladır.



3-Asalet yoluyladır. Asalet yolu da koymak suretiyle, hakikaten veya ağını kurmak için değil de av avlamak için kurması, hükmen hazırlamak suretiyle başkasının mülkünde olmayan bir mubahı istilâ etmektir.



Kişi sahrada başkası tarafından toplanmış bir odun yığınını ele geçirse onu mülk edinemez.



Mukallişin bulmuş olduğu nesneler ancak onu tarif etmek suretiyle sahibi çıkmazsa kendisine helâl olur. Bu konu ile ilgili geniş açıklamaların tamamı uzun kitaplarda yer almaktadır.



İZAH



«Mateakkale (takılan şeyler)» «Ayn» harfi «kaf» harfinden önce olmak üzere okunur. «Takılırsa» manasını ifade eder. El-Muğrib'de şöyle der: «Bu kelime Araplardan işitilmemiştir, masnû (yani uydurma) bir kelimedir.»



«Eğer mukalliş bulursa ilh...» Mukalliş, «kaf»lardır. Arada bulunan para ve benzeri değerli şeyleri bulup çıkartmak için eliyle veya kalburla çöplükleri karıştıran kimse demektir. Zahire göre bu «Mukalliş» kelimesi Arapça değil avamca bir kelimedir. Lügat kitaplarına müracaat edilsin. Bu meselenin Avlanma konusuyla hiç bir iIgisi yoktur. Onun yeri Lukata (Buluntu Kitabı)dır. Hamevî'den özetle. El-Minah'ın bazı nüshalarında «El-Mukalliş» kelimesi yerine «El-Mufettiş» kelimesi yer almaktadır.



«İslâm Ehli'nin sikkesi üzerinde varsa ilh.. » Böylelikle sahibi tarafından aranmadığını öğrendikten sonra, onu sadaka verir veya kendisi sadakaya, zekâta muhtaç ise ihtiyaçlarına infâk eder. T.



«Mülk edinme sebepleri üçtür, birincisi nâkil olandır. ilh...» Yani bir mâlikten diğer birine nakleden sebep.



«Hilâfet yoluyla» sözüne gelince, birisinin diğerine halef olması demektir. Ve bundan sonra gelen hakkında da böyle denilir. T.



«O hakikaten istilâdır ilh...» Bu tabir ölü yerlerin ihyâ edilmesini kapsamaktadır. Onu El-Hamevî'nin yaptığı gibi dördüncü bir kısım saymaya gerek yoktur.



«Kuruması için değil de avlanmak için kurmak gibi ilh...» Müellif burada El-Eşbâh sahibine tabi oldu. En uygunu «avlanmak için» sözünü hazfetmektir. Ta ki herhangi bir şeyi kastetmeksizin kurmak halini de kapsamış olsun. Çünkü Et-Tatarhâniye ve Ez-Zahîriye'de: «Hükmî istilâ, avlanmak için yapılmış bir âleti kullanmaktır. Hatta bir kimse bir ağı kurarsa bir av gelip de ona takılırsa, ağ sahibinin mülkü olur. Onunla ister avlanmayı kastetsin, ister etmesin. Eğer ağı kurusun diye kurarsa, av hayvanlarından birisi gelip ona takılırsa onun mülkü olmaz. Eğer avlanmak maksadı ile bir çadır kurarsa, buna gelip takılan hayvanlar onun mülkü olur, aksi takdirde olmaz. Çünkü çadır avlanmak için kurulmamıştır.» ibaresi özet olarak alındı. Düşün.



«Başkasının mülkünde olmayan ilh...» Yani bir mâlikin mülkü olmayan bir malı, bir şeyi istilâ ederse demektir.



«Başkasının odununu ele geçirirse mülkü olmaz.» Başkası tarafından toplamış odunu kastediyor.



«Mukalliş'e buldukları tarif etmeksizin helâl olmaz ilh...» Çünkü onlar herhangi bir mâlikin mülküdür. Yani mutlaka bir sahipleri vardır.



«Tefriin tamamı uzun kitaplardadır ilh...» Yani mülk sebeplerinin üçüncüsü ile ilgili ferî olarak ortaya çıkan meseleler, uzun kitaplardadır. Onlardan bazıları Et-Tatarhâniye'den, bazıları da başka kitaplarda El-Muntekâ'dan nakledilmiştir:



Bir av hayvanı kişinin evine girdi. Kişi onu görünce kapıyı üzerine kapattı. Av öyle bir hale geldi ki, ev sahibi onu ağ kullanmaksızın, ok atmaksızın avlayabilecektir. Bu durumda o hayvan ev sahibinin mülkü olur.



Eğer kişi kapısını av hayvanının içerde olduğunu bilmeksizin kapatırsa, o hayvan onun mülkü olmaz. Eğer bir ağ kurarsa, o ağa bir av hayvanı gelip düşerse, ağı parçalayıp giderse başkası da onu avlarsa, o hayvan ikinci şahsın mülkü olur.



Eğer ağ sahibi gelip o hayvanı almak isterse ve o hayvana tutabilecek kadar yaklaşırsa, buna rağmen hayvan onun elinden ikinci kez kaçarsa, başkası bu hayvanı tutarsa, o hayvan ikinci kişinin mülkü olmaz, birincinin mülküdür.



Hayvan suda iken ağdan çıkarsa yani ağ sudan çıkarılmazdan önce hayvan ağdan çıkarsa, başka birisi o hayvanı tutarsa ikincinin mülkü olur. Fakat av sahibi hayvanı suyun dışına, onu tutabileceği bir yere atarsa, hayvan da zıplamak suretiyle tekrar suya düşerse, ikinci bir kimse onu tutarsa mülk edinemez. Tatarhâniye'den özetle.



Bazı nüshalarda: «Tarifin tamamı uzun kitaplardadır» şeklinde bir ifade yer almaktadır. Fakat açıkça anlaşıldığı gibi, bu metin buraya uygun değildir.



METİN



Diş ve tırnak sahibi her hayvanla avlanmak helâldir. Bunlara dair açıklamalar, «Zebâih» bahsinde geçti. Bunlar ister köpek türünden, ister doğan kuşlarından veya benzerlerinden olsun. Fakat eğitilebilme kabiliyetinin şartı vardır. Bir de necisulayn (bizzat necis) olmaması şarttır.



Sonra metin sahibi, aslın üzerine binaen ayı ve arslan ile avlanmak caiz değildir, diye ferî bir meseleden söz etti. Çünkü ne ayının, ne de aslanın eğitilme kabiliyetleri yoktur. Onlar başkası için çalışmazlar. Aslan himmeti yüce olduğundan ayı da hasîs olduğu için başkası için çalışmaz. Bazıları da kargayı hasîs olduğundan dolayı ayıya iIhak etmişlerdir. Domuzla da avlanılmaz. Çünkü necisulayn (bizzat necis)tir. Buna binaen necisulayn olduğunu savunan görüşe göre köpekle de avlanmak caiz değildir. Ancak: «Köpekte avlanır, diye nass varid oldu.» denilmesi hali müstesnâ. Dikkat et.



Bu cevapla El-Kuhistânî'nin: Kelb de bazı kimselerin katında necisulayndır. Domuz ise Tecrîd ve başka kitaplarda yer aldığına göre Ebû Hanife'nin katında necisulayn değildir. Sözü de reddedilmiş olur. Düşün.



Dişli ve pençeli avcıların bilgileri şarttır. Yani eğitilmiş olmaları şarttır. Bu da köpek ve benzerinde üç defa avladığı hayvanın etinden yememekle, doğan ve benzerinde de çağrıldığı zaman geri gelmekle sabit olur.



Köpek avladığı hayvanın kanını içerse zararı yoktur. Kuhistânî. Bu hüküm ileride gelecektir.



İkinci şart, avlanan hayvanın bedeninin neresinde o!ursa olsun yara açmalıdır. Zâhire binaen bu şarttır ve bununla fetvâ verilir. İkinci görüşe göre yara açılmasa dahi hayvanı avlayıp öldürürlerse helâldir İmâm Şâfiî bu görüştedir.



Üçüncü şart, müslüman veya Kitâp sahibi bir kişi bu avcı hayvanları göndermelidir.



Dördüncü şart, gönderirken hükmen de olsa besmele çekmelidir. Yani şart, besmeleyi kasten terk etmemektedir. Avlanan hayvanı, ayakları veya iki kanadıyla kaçıp kurtulma imkânı olan bir av hayvanının üzerine salmalıdır. Avlanması istenen hayvan vahşi hayvan, ürkek hayvan olacaktır. Binaenaleyh herhangi bir ağa giren veya bir kuyuya düşen veya insanlarla ünsiyet eden bir hayvanda zikredilen hüküm tahakkuk etmez. Bunun için müellif «yenir» dedi. Çünkü bizim araştırmamız yenmek için av hakkındadır. Yani ileride geleceği gibi eti yenilmeyen hayvanların avlanması da helâldir. Müellifin böyle demesi, belki de bu ifadenin daha genel olmasıdır. Çünkü eti yenilmeyen hayvanın derisinden istifâde edilebilir. Nitekim bu da ileride gelecektir. Düşün.



Beşinci şart, eğitilmiş köpeğe avlanması helâl olmayan bir köpeğin katılmamasıdır. Meselâ eğitilmemiş bir köpeğin, mecusînin köpeği gibi veya ava gönderilmeyen eğitilmiş bir köpeğin veya bırakıldığı zaman üzerinde besmele çekilmeyen köpeğin katılması gibi.



Altıncı şart, av hayvanını ava gönderdiği zaman, uzun bir süre beklememesidir. Ta ki avlanmak, av hayvanını göndermekten ayrı olmasın. Fakat avhayvanını bıraktığı takdirde, hayvan pars gibi istirahat için değil de av hilesi olarak yatar, gizlenirse; bunun zararı yoktur. Parsın birçok güzel hasletleri vardır. Her akıllı insanın o hasletlerle amel etmesi uygundur. Nitekim musannıf bunu genişçe açıklamıştır.



Eğer doğan, avdan yiyecek olursa, ondan yiyebilir. Çünkü onun eğitilmesi, avdan yememesi doğrultusunda değildir.



İZAH



«Bu ikisi Zebâih bahsinde geçti, ilh...» Bu sözüyle müellif, diş ve tırnak sahibinden maksadın bahisleri geçen hayvanlar olduğuna işaret eder. Bu da onunla avcılık yaptığı dişi ve tırnağı olan yırtıcı bir hayvandır. Bu kayıt, deve ve güvercin gibi hayvanları tarif dışında bırakmak içindir.



El-Kuhistânî dedi ki: «Burada dişi ve tırnağı olmayanın avladığı hayvanın kesilmeden helâl olmayacağına işaret vardır. Çünkü El-Kirmânî'de de yer aldığı gibi; dişsiz ve tırnaksız hayvanlar avı yaralayamazlar.»



«Ayı ve aslanla avlanmak câiz değildir ilh...» En-Nihâye'de ayı yerine kurt zikredilmiştir. El-Muhît'te de böyledir. Şurunbulâliye. El-İhtiyâr'da ise ayı, kurt ve aslan zikredilmiştir.



«Çünkü ayı ile aslanın eğitilme kabiliyetleri yoktur. ilh...» Eğer bunların eğitilmesi düşünülebilir ve bu, açıkça görülürse onlarla avlanmak da caizdir. Şurunbulâliye Nihâye'den.



«Buna binâen köpeğin ayniyle necis olduğunu söyleyenlere göre ilh...» Bu araştırma musannıfa aittir. Yani domuzla avlanmanın caiz olmamasına neden ayniyle necis olması ise; buna binâen köpek ayniyle necistir» diyen görüşe göre onunla avlanmanın caiz olmaması gerekir. Nitekim bu El-Hidâye'de böyle yer almaktadır.



«Köpekle de avlanmanın câiz olmaması lazımdır. ilh...» Yani madem ki ayniyle necis olması dolayısıyla domuzla avlanmak caiz değildir, hükmünü verdik; o halde köpeğin ayniyle necis olduğunu söyleyen görüşe binâen de köpekle avlanmanın câiz olmaması gerekir.



El-Mi'râc. En-Nehâî, Hasan El-Basrî ve başkalarından zikretmiştir ki: «Simsiyah köpekle avlanmak caiz değildir. Çünkü Rasûl-ü Ekrem : «O (simsiyah köpek) şeytandır.» buyurmuş ve onun öldürülmesini emretmiştir. Öldürülmesi vacip olan bir hayvanı edinmek ve eğitmek haramdır. Binaenaleyh onunla avlanmak da mubah değildir. Tıpkı eğitilmemiş hayvanla av yapmanın mubah olmaması gibi. Ayetin ve haberlerin genel olarak vârid olmaları ise bizim lehimize delâlet etmektedir.»



«Köpek hakkında nasa vârid olmuştur. ilh... » Bu söz Allah Rasûlü'nün Adiy bin Hâtem'e hitaben söylediği şu hadistir: «Köpeğini gönderdiğin zaman Allah'ın ismini zikret. Eğer köpek senin için avlarsa sen de o avlanan hayvana yetiştiğinde onu öldürdüğünü görürsen ve köpeğin o hayvandan yememişse onu etini ye. Çünkü köpeğin yakalaması kesmek sayılır.» Hadîsi Buhârî, Müslim ve İmâm Ahmed rivâyet etmişlerdir.



«Bununla El-Kuhistâni'nin sözü reddedilmiş olur, ilh ..» Kuhistânı dedi ki: «Her tırnak sahibinin avlanması helâldir. Köpek, kaplan, panter, aslan, gelincik dedikleri hayvanlar, ayı ile domuz ve başkalarıyla avlanmak helâldir. Fakat eğitmek şarttır.»



Ebû Yûsuf'tan gelen bir rivayete göre o, bunlardan domuzu istisnâ etmiştir. Çünkü domuz ayniyle necistir. Aslan ile ayıyı da, başkası için çalışmadıklarından istisnâ etmiştir. Bazen kartal, ayıya ilhâk edilmiştir. Muzmerât.



Zâhir rivayette şart, hayvanın eğitilmeyi kabul etmesidir. Binaenaleyh Siğnâkî: «Aslan ve ayının eğitilmesi düşünülemez» sözüne gelince; Alış-veriş konusunda bunun hilâfını açıkça söyledi. Domuz, Tecrîd ve başka kitaplarda yer aldığına göre necisulayndır. İmâma göre değildir. Bununla beraber köpek bazı âlimler katında ayniyle necistir. Halbuki ittifakla köpeğin avladığı helâldir.» demiştir. Özetle.



Hulâsası şudur: Mesele, domuz, aslan ve ayının avlaması haram olan hayvanlardan istisnâ edilmesinin nedenini araştırmak meselesidir. Çünkü zâhir rivâyette avlanmanın helâl olmasının şartı, hayvanın eğitilmeyi kabul etmesidir. Binaenaleyh eğitilmiş domuz dahi olsa, her hayvanla avlanmak helâl olur. Domuzun necisulayn olması, onunla avlanmaya mani değildir. Çünkü köpek de bazı âlimlerin katında necisulayndır. Halbuki hiç kimse «Köpekle avlanmak helâl değildir» dememiştir. Binaenaleyh şâirin ifade ettiği reddin yönü şudur: Kendisiyle avlanmaya dair nass, köpek hakkında vârid olmuştur. Her ne kadar bazı kimseler «Köpek aynisiyle necistir» demişlerse de: domuz bu hususta köpeğe ilhâk edilmez.



Hulâsa şudur: Bu cevap ile şârihimiz iki şeyi cevaplandırır ve reddeder:



A) Birincisi, musannıfın kritik ederek, araştırarak avlanmanın helâl olmaması hususunda köpeği domuza ilhak etmesidir. Bu da «köpeğin aynı necistir» hükmüne binaendir.



B) İkincisi, El-Kuhistânî'nin araştırma yaparak, avlamasının helâl olması konusunda domuzu köpeğe ilhak etmesidir.



Birincisinin açıklama şekli şudur: Köpek hakkında her ne kadar : O ayniyle necistir» denilmiş ise de onun hakkında özel olarak nass varid olmuştur. Nassa tabi olmak ise vâciptir.



İkincisinin de açıklaması şudur: Domuz her ne kadar zahire göre Cenâb-ı Hakkın : «Yırtıcılardan eğitmiş olduğunuz» tabirine dahil ise de; bu tabire dahil olmaktan istisnâ edilmiştir. Çünkü necisulayn olduğundan dolayı, ondan yararlanmak haramdır. Ve özel olarak onun hakkında : «Avlamada kullanılabilir» gibi bir nass da vârid olmamıştır, ki nassa tabi olunsun. Belki Allah bizden domuzdan sakınmamızı emretmiştir. Binaenaleyh domuzu, hakkında: «Avlanmakta kullanılabilir» diye nass varid olan köpeğe kıyas etmek sıhhatli olamaz. Bunun için musannıf, Hidâye, Tebyîn, Bedâyi veİhtiyâr gibi kesinlikle onu istisnâ etti. İşte Şârihin kelâmının takriri böyledir. Fakat böyle bir takrir, bir çok kimseye gizli kalmış, bazıları da bunu gaflete nispet etmiştir. Halbuki şarih gafletten uzaktır. Allah onun ecrini versin. Evet, Şârih, Kuhistânî'nin: «Domuz necisulayn değildir» sözünün cevabını vermemiştir. Yani böyle bir şeye cevap vermemiştir. Çünkü mezhebin, bunun hilâfı olduğu apaçıktır. Onun ayninin necis olması mezhepteki açık hükme binâendir. Düşün.



«Diş sahibi ile tırnak sahibinin eğitilmesi şartıyla av için kullanılmaları caizdir ilh...» Daha önce geçen hadis buna delil olduğu gibi; Cenâb-ı Hak da Kur'ân'da «Mukellebîne» tabirini kullanıyor. Bu «avlanmaları öğretilmişler» demektir. Onlara öğretmekten kasıt ise, onların av için eğitilmeleridir. Bu konunun tamamı Ez-Zeylaî'dedir. Burada en uygunu vav-ı âtife ile ibâreyi getirmektir. Ve «öğretmek, eğitmek şartı ile» tabiri üzerine atfetmektir. Bir de zaten şart, ikincisine gerek bırakmaz.



«O» sözüne gelince. O'dan maksadı öğretmek, eğitmektir.



«Biterki (terketmesiyle)» kelimesindeki «B» harfi, tasvîr içindir. T.



«Üç defa yemeği terk etmesiyledir, ilh...» Yani arka arkaya üç defa avlandığında avlanan hayvandan yememesi, onu eğitilmiş olduğuna alâmettir. Kuhistânî. Bu, İmameyn'in katında böyledir, aynı zamanda İmâmdan gelen bir rivâyet de böyledir. Çünkü üçün altındaki denemelerde ihtimalin vardığı söz konusudur. Umulur ki, tok olduğundan dolayı bir veya iki defa yememiştir. Üç defa yemeden bırakırsa, onun yememeyi âdet haline getirdiğine delâlet eder. Bu hükmün tamamı El-Hidâye'dedir.



T. El-Hamevî'den, naklediyor:



«Hayvanın aç olmasıyla beraber üç defa yemeği terketmesi lâzımdır. Tok olmakla beraber değil.» Düşün.



Onun deriden, kemikten, tırnaktan, kanattan, başkalarından yememesini de genel olarak kapsar. Yani bütün bunlardan yemeyecektir. Nitekim Kâdıhân ve başka kitapta bu hüküm vardır. Kuhistânî Ebû Hanîfe'nin katında avcının zann-ı galible hayvanın eğitilmiş olmasına hükmetmesi lâzımdır. Bu üç defa ile takdir edilmez, der. El-Kenz, En-Nikâye, El-Islâh, Muhtasoru'l-Kudûrî'de üç defa avdan yememe kaidesi nazarı itibara alınmıştır. El-Multekâ'nın zâhirine göre bunun yokluğu tercih edilir. Sonra İmâm'dan gelen takdir rivâyetine binaen, onun ancak üçüncü defada avladığı hayvanın eti yenir. İmâmeyn'in katında üçüncünün helâl olup olmaması hususundaki rivâyet vardır. El-Hulâsa ve El-Bezzâziye'de denildi ki: «En sıhhatli görüş helâl olmasıdır.»



«Kelb ve benzerindeki ilh...» Yani her diş sahibi demektir. Böylece panter, kaplan gibi hayvanlar da tarife girmiş oluyor.



Müellifin : «Doğan ve benzerinde çağırdığında gelmesi şarttır» sözüne gelince; maksat, pençesiyle avlanan her hayvan demektir. El-Hidâye'de denildi ki: «Çünkü doğanın bedenini vurmaya gelmez. Köpeğin bedeni ise vurmaya mutehammildir. Binaenaleyh, köpek eğitilmişliğini bırakırsa bunun için dövülür. Bir de eğitilmişliğin belirtisi köpeğin âdeti olan, bir şeyi terk etmesidir. Doğan ise ürkektir, kaçar. Onun «geri gel» çağrısına icabet etmesi, eğitilmiş olduğunun alametidir. Köpeğe gelince, o evcildir. Onun âdeti bir şeyleri kapıp yemektir. Binaenaleyh onun eğitilmişliğinin alâmeti, yemek ve aşırmak olan alışkanlığını terk etmesidir.»



İkinci talil, panter ve kaplanda söz konusu değildir. Çünkü onlar da doğan gibi ürkektir. Bununla birlikte onun ve köpek hakkındaki hüküm aynıdır. Binaenaleyh güvenilir görüş birincisidir. Kifâye, El-Mebsût'tan.



Bunun benzeri El-İnâye ve El-Mirâc'da da vardır.



Et-Tatarhâniye'de El-Kâfî'den nakledilerek şöyle denildi: «Panter ile köpek hakkındaki hüküm aynıdır.» Yani onda yemeği terk etmekten başka bir şart aranmaz.



El-İhtiyâr'da buna muhalif hüküm vardır. Zira El-İhtiyâr'da dedi ki: «Panter ve benzerleri vurmaya mütehammildirler. Onların âdetleri parçalamak ve insanlardan kaçmaktır. Binaenaleyh bunlarda yemeği terk etmekle; «gel» diye seslendiğinde gelmek şartları birlikte aranır.» Bunun benzeri Ed-Dürer'de, Gâyetu'l-Beyân ve başka kitaplarda da vardır. Bu görüş, ikinci talil nazar-ı itibara alınarak ortaya konulmuştur.



Ben derim ki: Birinci talili kabul etmenin gereği olarak geçen hüküm tercih edilir. Düşün.



BİR UYARI:



Müellif doğanın sahibinin çağrısına kaç defa icabet ederse eğitilmiş sayılacağı hususundan söz etmedi. Öyleyle en uygunu köpek hususunda zikredilen ihtilâfa binaen olmasıdır. Eğer bir tek defa sahibinin sözüne icabet etmekle doğan eğitilmiş olarak kabul edilirse, bunun kabul edilebilir bir tarafı vardır. Çünkü korku doğanın daima insandan kaçmasına sebeptir. Fakat köpek öyle değildir. Zeylaî



Ben derim ki: Tatarhâniye, Ez-Zahîre ve başka kitaplarda şu hüküm vardır: «Doğan sahibinden kaçtığı zaman, sahibi onu çağırdığı halde «bu eğitilmiş sayılmaz» diyecek kadar gelmekte gecikirse; sonra sahibi çağırınca üç defa arka arkaya icabet ederse; İmâmeyn'e göre onun eğitilmişliğine hükmedilir.»



Bundan önce El-Muhît'ten naklederek denildi ki: «Doğan ve doğan hükmünde olan avcı kuşlara gelince, avlanan hayvanı yememek onların eğitilmişliğinin alâmeti değildir. Eğitilmişliklerinin alâmeti, sahibi çağırdığı zaman ona icâbet etmesidir. Hatta doğan avladığı hayvandan yerse yineonun avladığı yenir.»



Meşayihimizden bazıları dediler ki: «Bu hüküm, et yemek amacı olmaksızın, alışkanlığı dolayısıyla sahibi tarafından çağırıldığında gelmesi hali hakkındadır. Eğer sahibine ancak ete karşı olan arzusundan ötürü icâbet ederse. eğitilmiş sayılmaz.» Bunun benzeri Ez-Zahîriye'de vardır.



«Onu çağırdığın zaman ilh...» Zamir, anlaşıldığına göre eğitilmiş yırtıcı kuşa racidir.



«Zâhire binâen böyledir ilh...» Yani «zâhir rivâyete binâen böyledir» demektir. El-Bedâyi adlı kitabın Avlanma bölümünde: «Dişli veya şahin gibi, Doğan gibi pençeli hayvanlarla avlanma, onlar avlanan hayvanı yaralamadıkça helâl olmaz. Bu da zâhir rivâyete göre böyledir. Ebû Hanife ve Ebû Yûsuf'tan gelen rivâyete göre ise helâldir.»



El-İnâye, El-Mi'rac ve başka kitaplarda şunu ekler: «Fetvâ zâhir rivâyete binâendir.»



Ben derim ki: Bu, metinlerin mutlak şekilde zikrettiklerinin de zâhiridir. Binâenaleyh El-Kuhistânî'nin En-Nazm'dan naklederek: «Doğan ve Kartal eğer hayvanı boğmak suretiyle öldürürlerse ittifakla helâldir.» sözü açıklanamaz bir sözdür.



El-Hâniye'de: «Eğer köpeğini ava gönderirse köpek avlanması istenen hayvana çarpar, boynunu kırarsa ve hayvanı yaralamazsa, yahut hayvanın üzerine atlayıp da onun göğsüne oturur ve boğarsa, bu takdirde hayvanın eti yenilmez. Ebû Yûsuf yaralamayı şart koşmamaktadır. Doğan, avlanması istenen hayvan da yara açmasa da öldürdüğü takdirde helâl olur. Bazı âlimler dediler ki: Bu zâhir rivayetin hilafınadır.»



Ben derim ki: Bu görüşü, bu meseleyi «Ebû Yusuf'tan gelen rivâyete...» sözünden sonra zikretmesi teyit eder. Binaenaleyh Kuhistânî'deki El-Hâniye'nin kelâmını En-Nazm'daki hükme dayandırması ve bu bazı âlimlerin sözünü reddetmesi, su götürür. Çünkü sen daha önce bildin ki, En-Nazm'daki bu hüküm muftâbih olan zâhir rivayete muhâliftir. Düşün.



El-Kuhistânî'de: «Avlanan hayvandan avcı hayvanların kan akıtmaları şart olmadığı» belirtilmiştir. Fakat eğer yara küçük ise, bazı fakihler bunu şart görüyorlar, bu konuda söylenecek sözler vardır ve ileride gelecektir.



«Bir müslüman veya bir Kitap Ehli'nin avcı hayvanı göndermesi şarttır ilh...» Bunun dışında bırakılanlar ileride gelecektir. Onlar da mecusi, putperest, dininden irtidât etmiş kimselerin göndermesidir ki; bunların göndermesiyle hayvan avlanırsa av yenmez. Eğer hayvan sahibinden kurtulup bir av hayvanını yakalar, öldürürse onun avı yenilmez. Tıpkı herhangi bir kimsenin o hayvanı ava gönderdiğini bilmediği zamanda olduğu gibi. Çünkü şartın gerçekleştiği burada kesin değildir. Kuhistânî. Bu hüküm de ileride gelecektir.



«Besmele şartıyla ilh...» Yani akıl sahibi olan bir kimse tarafından besmele getirilecektir. Fakat çocuk, deli, sarhoş hayvanı ava salarsa (besmele çekerse de) yenilmez. El-Bedâyi'de de yer aldığı gibi.



«Hayvanı gönderdiği anda besmele çekmesi ilh...» Yani hayvanı ava saldırtmakla birlikte besmele getirmesi şarttır. Eğer besmeleyi hayvanı gönderdiği anda kasten terk ederse sonra hayvanı kışkırttığı anda besmeleyi çekerse hayvanın avladığı yenilmez. Kuhistânî. Binaenaleyh mecburî kesişte isabet vaktinde besmele çekmek muteber değildir. Ama ihtiyarî kesiş bunun hilâfınadır. Çünkü ihtiyarî kesişte besmele âlet üzerinde değil de, kesilmesi istenen hayvan üzerine vaki olur. Binaenaleyh eğer bir koyunu yatırır, besmeleyi çektikten sonra koyunu diri bırakırsa, başka bir koyunu da birinci besmele ile keserse câiz olmaz.



Eğer bir hayvana ok atarsa veya avcı hayvanı üzerine bırakırsa, ok veya avcı hayvan gider başka bir hayvana isabet eder, onu öldürürse onun eti yenir. Eğer bir koyunu yatırır, besmele çektikten sonra elindeki bıçağı atar, başka bir bıçak alır, onunla keserse koyunun eti yenir. Ama okun üzerine besmeleyi çekti, sonra başka bir oku attı, bunun isabet ettiği hayvanın eti yenilmez. Bu hükmün tafsilatı El-Bedâyi adlı kitaptadır.



«Hükmen dahi olursa ilh...» bu, besmeleye râcidir ve müellif bununla, unutarak besmele çekmeyeni besmele çekenin hükmüne sokmak istemiştir. T.



«Herhangi bir hayvanın üzerine ilh...» O hayvan belli olmasa dahi yine böyledir. Binaenaleyh eğer avcı hayvanını, bir ara salarsa, o da gider birkaç avı avlarsa, eğer gönderdiği zaman besmele çekmişse hepsinin yenilmesi helâldir. Kuhistâni, El Hâniye'den.



Eğer avcı hayvanını birçok ava saldırtırsa yine hüküm böyledir. Nitekim bu da ileride gelecektir. Musannıf El-Bedâyi'deki hükme işaret etti. O hüküm de şudur: «Şartlardan birisi de avcı hayvanı bir ava saldırtmak veya ona ok atmaktır. Hatta av ortada olmaksızın köpeğini lalettayin bir ok atarsa, o da gidip bir ava isabet ederse onun eti helâl olmaz. Çünkü bu avlanmak değildir. Binaenaleyh hayvanı gönderene veya oku atana nispet edilmez...»



Bununla ilgili diğer fer'î meselelerin tamamı ileride musannıfın : «Bir insan sesini dinledi» ibaresinin izahında gelecektir.



«Ürkek olacaktır ilh...» Daha önce kitabın başında takdim ettiğimiz gibi, tab'an ürkek olacaktır.



El-Bezzâziye'de şu hüküm yer almaktadır: «Adam güvercinlerin yuvasına ok attı. Ve oku bir güvercine isabet etti. Onu kesmeye yetişmezden önce güvercin öldü. Onun eti helâl olmaz. Fakat meşayihin burada acaba iztirârî kesmekle helâl olur mu, olmaz mı konusunda farklı görüşleri vardır. Bazı kimseler mubâhtır, demişlerdir. Çünkü avdır. Başka kimseler mubâh değildir, çünkü o geceleyin yuvasına sığınıyor, demişlerdir.»



«O halde bir ağa tutulan veya bir kuyuya düşen veya insanlara alışan hayvanda zikredilen hüküm tahakkuk etmez ilh...» Yani avla helâl olmak hükmü tahakkuk etmez. Çünkü birincisi (yani ağa tutulan) ile üçüncüsünün (yani insanlara alışmışın) etleri, kesmek suretiyle helâl olur. İkincisi (yani kuyuya düşen) de, eğer kesilmesi mümkün olursa böyledir. Aksi takdirde El-Bedâyi'de şu hüküm vardır: «Bir kuyuya düşen hayvanı çıkarma imkânıyok ise ve onu mutâd yerde kesme imkânı yok ise, avın kesilmesi gibi kesilir. Çünkü o, av manasınadır.



Bunun gibi «Zebâih» konusunda da geçti ki: Böyle bir hayvanda, tıpkı vahşileşmiş bir bir evcil hayvanda olduğu gibi yaralama kâfidir. Ancak denilebilir ki; Burada şu anda dişiyle ve tırnağıyla avlanan hayvanların avı söz konusudur. Her ne kadar onun ok ve benzeriyle kesilmesi mümkün ise de buruda hüküm olmaz. Düşün.



«Bunun için musannıf yenir demiştir, ilh...» Yani zikredilenlerden herhangi birisi, ne yemek ne de derisinden yararlanmak için avlanmakla helâl olmaz. Çünkü etin veya derinin avlanmak suretiyle helâl olması, ancak ihtiyarî kesme imkânı yok ise söz konusudur. Zikredilenlerde ise ihtiyarî kesme imkânı vardır. Çünkü o kaçmaktan veya ürkeklikten çıkmıştır. Anla.



«Ona avlanması helâl olmayan bir kimsenin katılmaması şartıyla, ilh...» Yani yaralamakta onunla başka bir hayvan ortak olmayacaktır.



El-Hidâye, Ez-Zeylaî ve başka kitaplardaki hükmün hülâsası şudur: öğretilmiş avcı hayvana ya öğretilmemiş bir hayvan yara açmakta ortak» olacaktır; bu takdirde helâl olmaz. Veya sadece yakalamakta ona ortak olacaktır. Şöyle ki av, avlayan hayvandan kaçar, ikinci hayvan yani avcı olmayan hayvan, onu tekrar avcı hayvana geri çevirir, ikinci hayvan onu herhangi bir şekilde yaralamaz ve o da birinci hayvanın açmış olduğu yaradan ötürü ölürse, onun yenilmesi sahiha göre tahrimen mekrûhtur. Bazı kimseler tenzîhen mekrûh olduğunu söylemişlerdir. Ama avcı hayvana bu avı bir mecusî geri çevirirse, hüküm bunun hilâfınadır. Zira mecusînin geri çevirmesi, mekrûh olmaz. Çünkü mecusînin fiili, köpek fiilinin cinsinden değildir. Nedeni, mecusînin köpeğe ortak olmasının tahakkuk etmemesidir. Ama iki köpeğin yaptığı bunun hilâfınadır. Eğer ikinci köpek eğitilmiş ve avcı köpeğe avlanması istenen hayvanı geri çevirmez, fakat birinci köpeğe kendisi saldırır, birinci köpek de onun saldırması sebebiyle ava şiddetli bir şekilde saldırır ve öldürürse; bunda herhangi bir beis yoktur. Eğer avcı hayvanın üzerine eğitilmesi ve avlanmakta kullanılması mümkün olan kuşlardan, pençelilerden veya yırtıcı hayvanlardan birisi avı geri çevirirse, o tıpkı köpeğin yani eğitilmemiş bir köpeğin o avı geri çevirmesi gibi olur. Çünkü aralarında cins benzerliği vardır. Ama deve, sığır gibi avlanmakta kullanılmayan bir hayvanın o avlanması istenen hayvanı avcı köpeğin üzerine geri çevirmesi, bunun hilâfınadır. Bunları bildikten sonra, bilmiş ol ki, doğan zikrettiklerimizin hepsinde köpek gibidir.



«Ava saldırtılmış köpeğln uzun beklememesi de şarttır ilh...» Yani eğitilmiş köpeğin istirahat için beklememesi şarttır. Binaenaleyh eğer köpek gönderildikten sonra bir ekmek yer veya çiş ederse, onun tutuğu av, El-Muhît'te yer aldığı gibi yenilmez. Binâenaleyh en uygunu, şöyle demesiydi: «Köpek ava gönderildikten sonra herhangi bir işle meşgul olmamalıdır.» Nitekim En-Nazm ve başka kitaplarda da böyle yer almaktadır. Çünkü «uzatmamak» ifadesi, sınırı belli bir deyim değildir. Kuhistânî.



Eğer köpek avın üzerinden dönüp de sağa veya sola koşarsa yahut avın arkasında koşmayıp başka bir şeyle meşgul olursa, eski âdetinden gevşedikten sonra avın arkasına takılıp onu yakalarsa, o avın eti yenilmez. Ancak yani baştan bir gönderme olursa veya sahibi ona yeniden bir istikamet verilmesi muhtemel olan konularda istikamet verip besmeleyi çekerse, o da o kışkırtmalarla gider avı yakalarsa o zaman yenilir. Bedâyi.



Atılan oku rüzgâr arkaya, sağa veya sola doğru saptırırsa, başka bir ava isabet ederse o avın eti helâl olmaz. Eğer oku bir duvar veya bir ağaç geri çevirir, başka bir ava isabet ederse, yine hüküm böyledir. Bunun tamamı El-Hâniye'dedir.



«Musannıfın genişçe açıkladığı gibi ilh...» Musannıfın kullandığı ifade şudur: Şemsu'l-Eimmeti's-Serahsî, hocası Şemsu'l-Eimmeti'l-Hilvânî'den naklederek şöyle dedi: «Pars denilen hayvanın bir çok hasletleri vardır. Her akıllı insanın pars denilen hayvandan o hasletleri alması uygundur: 1- O, avı avlayacak dereceye gelene kadar gizlenir, avı bekler. Bu avlanmak için Parsın bir hilesidir. Akıllı bir kişi de düşmanına muhalefetini açığa vurmamalı, fakat fırsatı aramalıdır. Ta ki nefsini zorluklara sokmadan maksûdunu elde etsin. 2- O dövmekle eğitilmez. Ancak onun gözü önünde avdan yiyen köpeğin dövüldüğünü gördüğü zaman, bunun dövülme sebebi olduğunu anlar. Akıllı bir kişinin de başkasının başına gelenlerden ibret alması gerekir. Nitekim: «Başkasının başına gelenden ibret alan kişi, mutlu kişidir» denilmiştir. 3- Pars pis şeyleri yemez. Ancak sahibinden güzel et ister. İşte akıllı bir kişinin güzel ve helâlden başkasını yememesi gerekir. 4- Bir diğer hasleti de Pars üç veya beş defa sıçrar, buna rağmen avı tutamadığı zaman sıçramayı terk eder ve: «Ben başkası için yaptığım bir iş uğruna kendimi öldürmem» der. Her akıl sahibi için de bu şekilde hareket uygundur.



METİN



Eğer av köpeği ve benzeri tuttuğu avdan yerse, bu bizler (yani Hanefîler) katında mutlak şekilde yenilmez. Tıpkı köpeğin avın etinden yemesi gibi. Yani nasıl ki köpeğin üç defa yemedikten sonra yemiş olduğu av eti yenilmiyorsa bu da yenilmez. Çünkü köpeğin avdan yemesi köpeğin cehâletine yani eğitilmemiş olduğuna işaret ve alâmettir. Böylece köpek ikinci defa eğitilip üç defa yemeği terk edinceye kadar bu olaydan, yani yemek olayından sonra avladığı hiçbir hayvanın eti yenilmez. Veya kişinin mülkünde köpeğin yemesinden önce avlamış olduğu hayvandan eti varsa o da yenmez. Çünkü avlanan hayvandan telef ettiği kısımda ittifakla haramlık yoktur. Çünkü haramlık yeri fevtolmuştur. Fakat burada çözülmez bir problem vardır. Bunu El-Kuhistânî zikretmiştir.



Tıpkı sahibinden kaçan ve bir zaman durduktan sonra yeniden sahibine dönüp gelen Doğan kuşu gibi. Sahibi onu geldikten sonra av üzerine saldırtır, o da avlanırsa, onun avından yenilmez. Çünkü o eğitilmiş olmaklığının alametini terk etmiş oluyor. Binaenaleyh bu da avdan yediği zamanköpeğin durumu neyse onun gibidir.



İZAH



«Bizim katımızda mutlak olarak yenmez ilh...» Yani ister bu nadir zamanlarda olsun, isterse âdet halini alsın, mutlaka yenmez. İmâm Şâfiî'nin burada iki görüşü vardır: Eğer nadir ise yani pek az böyle bir hadise olursa bir kavle göre haram, bir kavle göre helâldir. İmâm Mâlik de helâl, olduğuna hükmetmiştir. Bunun tamamı El-Minah isimli kitaptadır.



«Yemeği terk etmesinden sonra ilh...» Buradaki harf-i cer olan «lâm» takviye içindir. Bu takviye için olan lâm, bir tehir suretiyle zaif düşen bir âmilin mamulüne dahil olan «lam»dır. Meselâ âyette: «Lİ RABBİHİM YERHUBÛN» ve «FE'ÂLUN LİMA YURİD» dendiği gibi.



«Üç defa ilh...» Tabiri İmâmeyn'in katında böyledir. İmâmın katında ise üç defa ile değil, avcının kanaatiyle takdir edilir. T.



«Ondan sonra avladığı da yenilmez ilh...» Yani avcı köpek ve benzeri avı üç defa tuttuğu halde yemezse, ondan sonra avdan yerse o avın eti yenilmez.



«Ondan önceki» tabirindeki zamir de ondan sonraki zamir gibi, zikredilen yemeye râcidir.



«Eğer onun mülkünde daha önce avladığı hayvanın eti varsa o da yenmez ilh...» Bu söz, ondan önceki ibarenin kaydıdır. Ve bu söz mülkiyet altına alınmayanı da kapsamaktadır. Meselâ av çölde ise; o çöldeki avda haramlık ittifakladır. Eğer evinde mülkiyeti altına alırsa bu, Ebû Hanîfe'ye göre harâmdır, İmameyn'e göre haram değildir. Bu meselenin tamamı Ez-Zeylaî'dedir.



Hülâsa şudur: İmâm Ebû Hanife köpeğin baştan beri câhil olduğuna, İmâmeyn ise sadece bu avdan yediği defada cahil olduğuna hüküm veriyorlar. İmâmın görüşü ihtiyata daha yakındır. İnâye. Sahîh olan da budur. Kuhîstânî, Ez-Zâd'dan.



«Onun telef ettiği ilh...» Yani «yemek veya yemeğe benzer şekilde telef ettiği» demektir. Bu «eğer onun mülkünde baki kalmış ise» sözünün mefhumudur.



Tatarhâniye'de: Avcı tarafından satılan ete gelince, şüphe yoktur ki İmameyn'in kavline binaen bu alışveriş bozulmaz. İmâmın kavline binâen ise, eğer avcı müşteri ile beraber av köpeğinin cehaletinde fikir birliği yaparlarsa bu alışverişin bozulması uygundur.



«Burada çözülmez bir probtem vardır. Onu Kuhistânî zikretmiştir» Kuhistânî şunu söylemiştir: «Burada anlaşılmaz bir durum vardır. Çünkü bir şeye hükmetmek mutlak onun varlığını gerektirmez. Görülmez mi, biz çocuğu tarafından annesinin hürriyeti iddia edildiği zaman, ölmüş olan cariyenin hürriyetine hükmediyoruz?»



Bu meselenin sureti bana göründüğüne göre şöyledir: Bir kadın nikâh ile bir çocuk doğuruyor, Başka bir kişi o kadının ölümünden sonra ortaya çıkıyor ve: «Bu, benim cariyemdi. Çocuğun babasıyla onu ben evlendirdim» der. Çocuk da annesinin hürriyetini ispat eder; böylece annesinin hürriyeti tespit olunur. Dolayısıyla çocuğun köleliği söz konusu olmaz. Düşün.



Buna binâen bana bazı fâzılların vermiş olduğu şu cevabın ancak çocuk vasıtasıyla ona sirayet etmiştik. Çünkü çocuk neseb davasında asıldır. Binaenaleyh çocuk azad edilir ve ümmüveled, annesi de çocuğa tabi olur. Nice nesne vardır ki zımnen sabit olur, kasten sabit olmaz.»



Evet, bu durum şurada ortaya çıkıyor: Eğer efendi çocuğun ölü cariyesinden doğma çocuğu olduğunu iddia ederse hüküm böyledir. Düşün.



Bazen bu anlaşılmaz problemin şu şekilde cevaplandırılması mümkün olur: Bu av hayvanında haramlığın sabit olmasının herhangi bir semeresi, faydası yoktur. Bazı kimselerin: «Semeresi eğer satış yapmış ise, alış-verişin butlânıdır ve semeni geri olmaktır. Çünkü o et murdardır» Veya : «Semeresi tevbenin gerekli olmasıdır» sözüne gelince: o sözde şu tenkit vardır: Biz yemek benzeriyle yok olandan bahsediyoruz. Alış-veriş meselesi, daha önce geçtiği gibi, ihtilâflı bir meseledir. Bu mesele ise üzerinde ittifak edilmiş bir meseledir. Binaenaleyh bu işi bilmezden önce yemek masiyet değildir ki, tevbe de lâzım gelsin. Düşün.



«Sahibinden kaçan bir Doğan gibi ilh...» Avcı, Doğan sahibi onu geri çağırdığından sahibine icabet etmez hale gelmiştir. Nitekim bu manayı gösterilen gerekçeden de anlayabiliriz.



«O avdan yediği zaman köpeğin hali ne ise onun gibidir ilh ..» Daha önce Tatarhâniye'den naklettiğimiz gibi sahibi tarafından peşpeşe üç defa çağırılıp gelmek suretiyle ikinci defa eğitilmedikçe avladığı helâl olmaz.



METİN



Eğer avcı avı köpekten alır, avdan bir parça kesip köpeğe atarsa, köpek de kendisine atılan o parçayı yerse veya avdan bir parça kestikten sonra köpek o parçayı kapıp götürür ve yerse geri kalan av etini avcı yiyebilir. Tıpkı köpeğin avın kanından içtiği zaman av etinin yenilmesi gibi. Çünkü bu, eğitilmişliğinin son derece mükemmel olmasının alâmetidir.



Eğer köpek avı hırpalarsa ve avdan bir parça kopup yere düşerse köpek o parçayı yedikten sonra yeniden o yaralı ava yetişip onu öldürürse ve ondan bir şey yemezse, onun eti yenilmez. Çünkü o avladığı halde yemekle meşgul olmuş demektir.



Eğer köpek avdan parça koparıp onu atar da yeniden ava yetişir ve ondan bir şey yemezse sahibi gelip onu alıncaya kadar sabrederse, sahibi aldıktan sonra o kopardığı parçayı yerse bu avın eti helâldir. Çünkü köpek o zaman, yani sahibi yetiştikten sonra, avın kendisinden yerse, -dahaönce geçtiği gibi- zarar vermez.



Avcı hayvanı salıveren veya ava ok atan, av henüz diri iken yetişirse, yani kesilmiş hayvanın diriliğinden daha ileri bir derecede hayatta ise, onu kesmesi vaciptir.



Onun ok atmakla helâl olmasının şartı, daha önce, geçtiği gibi hükmü olsa dahi besmele çekmektir.



Diğer bir şartı, kesmek manası oluşsun diye yara açmaktır.



Diğer bir şartı. eğer yarayı alan av hayvanının bedeninde avcının oku olduğu halde gaib olursa, onu arama hususunda oturmamalı, gevşeklik göstermemelidir. O avı aradıkça avın eti helâldir. Eğer onu aramaktan vazgeçer oturursa, sonra onu ölü olarak görürse, helâl değildir. Çünkü başka bir sebepten ölmüş olabilir. El-Hâniye isimli eserde, bu avın helâl olması için, avcının gözünden kaybolmaması şartı da ileri sürülmüştür. Fakat bu şart, Ez-Zeylaî ve başka kitaplarda tafsilatlı bir şekilde ele alınmıştır.



Eğer ok atıcı veya hayvanı salıveren avcı, ava diri olduğu halde yetişirse onu kesmesi, boğazlaması vaciptir. Eğer boğazlamayı terk ederse, haram olur; bunun hükmü ileride gelecektir.



İZAH



«Geri kalanı avcı yiyebilir iLh...» Çünkü bu et mülkiyete alındıktan sonra artık av sayılmaz. Ama mülkiyete alınmazdan Önce durum bunun hilâfınadır. Çünkü orada av olmak yönü vardır. Bu manayı Zeylaî ifâde etti.



«Çünkü kan içmesi onun eğitilmişliğine en büyük alâmettîr ilh...» Çünkü sahibine elverişli olmayan bir şeyi içmiş, elverişli olanı da ona bırakmıştır. Zeylaî.



«Eğer av hayvanını hırpalarsa ilh...» Onun etini ön dişleriyle alırsa, yakalarsa demektir.



«Avcı hayvanı, ava salıveren yetiştiğinde ilh...» Yani köpeği veya Doğanı avın üzerine salıverilmiş ve adam av diri iken yetişirse, kesmesi vâcip olur. Bütün bu ibareleri iskat etmesi gerekirdi. Çünkü bütün bunlar daha muffassal bir şekilde zikredilecektir.



«Onun helâl olması için besmele çekmek şarttır ilh.. » Bu sözle avlamanın iki âletinden olan ikincinin ahkâmına başlamaktadır. Çünkü avlanma âleti ya canlıdır ya cansızdır.



«Besmele» daha önce de söylediğimiz gibi atmak anında çekilecektir.



«Hükmen olsa dahi ilh...» Besmeleyi unutan kişi gibi.



«Avı yaralamak da şarttır ilh...» Eğer ok avı yaralamadan enlemesine dokunur, öldürürse av yenilmez. Çünkü kesmek yoktur. Kanın çıkışına sebep olan yaralamada daha önce geçen iktilaf vardır. Bunu El-Kuhistânî ifade etmektedir. T.



«Kesmek manası gerçekleşsin diye ilh...» Yani yaranın yerine geçmiş olduğu kanın çıkmasıyla temizlik meydana gelsin diye, demektir. T.



«Onu aramaya devam etmesi ve oturmaması şarttır ilh...» Yani hayvanı ava gönderen veya ava ok atan avcı, ya da onun yerine kaim olan kişi hiç durmadan avı buluncaya kadar arayacaktır. Bedâyî.



Yani adamın hizmetkârı, arkadaşı veya kendisi durmadan onu arayacaktır.



«Zahmetlere katlanarak onu arayacaktır ilh...» Yani yürümeye kendini zorlayacak ve yoracaktır. Bu kaydın zikredilmesinin faidesi şudur: Eğer av görünmez olup ve onsuz gözden kaybolursa, sonra da onu ölü olarak görürse, kesinlikle onu yaraladığını bilmezse, onu yemesi helâl değildir. Mi'râc.



«Onu aradığı sürece o av, ona helâldir ilh...» Ancak okunun yarasından başka bir yarayı avda gördüğü takdirde o zaman helâl olmaz. Hidâye. Bu hükmün tamamı Ez-Zeylaî'dedir.



«Çünkü başka bir sebeple ölmüş olabilir ilh...» Bu ihtimal onu durmadan aramak meselesinde ve şeklinde de vardır. Fakat bu ihtimal zaruretten dolayı sakıt olmuştur. Nitekim bu hüküm El-Hidâye'de yer almaktadır. Bunun ifade ettiği metnin zahiri gibidir. Şöyle ki: Avın, avcının gözünden kaybolmaması şart değildir.



«Bunun hakkında Ez-Zeylaî'de geniş açıklama yapılmıştır ilh...» Zeylaî evvelâ El-Hâniye'nin ibaresini zikretti ve: «Bu ibare gözünden kaybolmamasının şart olduğunda nasstır.» dedi ve Hidâye sahibi de buna işaret etti. Halbuki bu, onun kelâmının başlangıcına ters düşer. Çünkü o işi aramak ve aramamak üzerine binâ etmiştir. Gözünden kaybolmakla olmamak üzere değil. Arkadaşlarımızın çoğunun kitapları da bunu esas alırlar. Çünkü Allah'ın Rasûlü, Ebû Sa'lebe'ye şöyle buyurdular:



«Sen okunu attığın zaman o av üç gün gaib olsa, üçüncü günden sonra onu bulsan kokmamış ise avının etini ye.» Hadisi Müslim, Ahmed, Ebû Dâvûd rivayet etmişlerdir.



Yine rivayet ediliyor ki, Rasûl-ü Ekrem atıcının gözünden gaib olan avın yenilmesini kerih görmüştür ve: «Belki de yerin haşeratı onu öldürdü» buyurmuşlardır. İşte bu hadis kişinin aramaktan vazgeçip oturduğu haline hamledilmiş, birinci hadis de aramanın aralıksız devam ettirileceğine hamledilmiştir. Özet olarak.



Ben derim ki: El-Hâniye'nin ibaresi aynen şöyledir: «Yedinci şart, avın avcının gözünden kaybolmamasıdır veya avcının onu aramaktan vazgeçmemesidir. Avcı avı buluncaya kadar peşinde olacak, başka bir işle meşgul olmayacaktır. Çünkü avcının gözünden kaybolduğu zaman, çoğu kez başka sebeple ölür. Başka sebeple ölmüş ise de helâl olmaz. ilh...» Böylece sen ibaresinin sonuna kadar, gözden kaybolmamayı veya aralıksız aramayı şart kılmış olduğunu görüyorsun. Çünkü El-Hânîye sahibi «veya» manasını ifade eden «ev» kelimesini kullanmıştır. Umulur ki Zeylâî'nin nüshasında «ev» yerine (ev anlamına) «vav» vardır. Bundan dolayı da söylediğini söyledi.



«Çünkü o gaib olursa» sözündeki gerekçelendirmesine gelince; «onu aramaktan vazgeçmekle beraber» olması halini kastetmiştir. Çünkü El-Hâniye'de bundan sonra şöyle denilmektedir: «Köpek veya av, köpeği saldırtan avcının gözünden kaybolduğu zaman veya avcı bir ava ok atıp ondan sonra oku saplanmış olarak onu ölü görse ve başka bir yara da yoksa; eğer onu aramayı bırakmamış ise yenilmesi helâldir. Çünkü o hayvanın gözünden kaybolmasını önlemek mümkün olamaz. Binaenaleyh bu şekilde kaybolmak affedilir.»



Bunun benzeri El-Hidâye'de de vardır. Binaenaleyh El-Hidâye'deki bu hükmün hilâfını insanın vehmine getireni El-Hidâye ve El-Hâniye'deki hükme hamletmek gerekir.



El-Bedâyi adlı kitapta şu ifadeler vardır: «O şartlardan birisi de gözünden kaybolmazdan önce veya aramayı kesmeksizin ava yetişmektir. Eğer av gözünden kaybolursa ve avı aramaktan vazgeçip oturursa etini yiyemez. Ama av gözünden kaybolmadığı halde, veya kayboldu da kendisi aramaktan vazgeçmezse, gördüğü zaman istihsanen yiyebilir.»



Bu kesin olarak ortaya koyuyor ki El-Hâniye'nin nüshası «vav» ile değil «ev» ile olmalıdır. Bu araştırmayı ganimet bil.



BİR UYARI:



Zikredilende aramanın müddetinin belirli olmadığına işaret edilmektedir. Halbuki Ebû Hanîfe : «Arama müddeti, yarım gün veya yarım gece ile takdir edilmiştir» dedi. Eğer yarım günden fazla ararsa eti yenilmez. Ez-Ziyâdât adlı kitapta şu hüküm vardır. «Eğer, bir günden az ararsa El-Muzmerût'ta olduğu gibi eti yenir.» Kuhistânî.



UYGULAMA MESELELERİ:



El-Madisî'nin Şerhi'nde şu hüküm yer almaktadır: «Bir kuşa ok atsa, kuş yere düşse; eğer avcı ayağındaki ayakkabısıyla beraber suya girecek olsa yetişebilecek olduğu halde öyle yapmayıp, ayakkabısını çıkarmakla vakit geçirse suya girince de kuşun ölü olduğunu görse, Bedîu'd-Din'e göre kuş haram olur. Bedîu'd-Din'in gayrisi hetâldir diyor. Çünkû onun ayakkabıyla suya girmesi malını zayi etmesl demektir ve bu adetin hilâfıdır. Binaenaleyh ayakkabının çıkarılması elbisenin çıkarılması gibidir.



Es-Salhânî dedi ki: «Bu düşen kuşta kesilmişin hayatından da belirgin bir hayat olduğu zaman böyledir. Aksi takdirde o zaten itibara alınmaz.»



Eğer kişi iplerden meydana gelen bir ağı besmele çekerek kurarsa, o ağa bir av düşüp yaralı olarak ölürse eti helâl olmaz. Eğer o ağın içinde orak gibi yaralayan bir alet var ise ve avcı ağını kurarken besmele çekmiş, gelen av hayvanı da yaralanmış ise biz Hanefîlere göre o hayvanın eti helâldir. Tıpkı o âletle hayvanı yaraladığı zamanda olduğu gibi.



El-Bezzâziye'de şu hüküm yer almaktadır: «Adam sahrada yabani merkeplerin avlanması için bir orak koysa, sonra ona vardığında yabani bir merkebin ona takılı olduğu halde ölü olduğunu görse, orağı koyarken besmele çekmiş olsa bile yabani merkebin eti helâl olmaz. El-Makdisî dedi ki: Bu onu aramakta ihmal gösterdiği zamana hamledilir.» Fakat burada bir açıklama gerekir ki, biz bunu Zebâih konusunda daha evvel naklettik.



METİN



Burada nazar-ı itibara alınan hayat, kesilen hayvanın hayatının üstünde olan, yani hayvanın bir gün yaşayabileceği şekildeki hayattır. Bir rivâyette «bunun çoğunu yaşayabileceği muhtemelse» rivâyeti vardır. Mecmâ. Onun miktarına gelince, El-Multekâ'da yer aldığı gibi, hayvanın sağ kalacağının sanılmayacağı hal, burada nazar-ı itibara alınır. Hatta herhangi bir suya düşse onu haram etmez.



Bir kuyuya düşerek veya bir dağdan yuvarlanarak ölen hayvanda ve onun diğer benzerlerinde, meselâ başka hayvan tarafından boynuzlanarak öldürülen, sopalarla vurularak öldürülen hayvanlarda ve bir de yırtıcı hayvanın yemiş olduğu hayvanda, bir de hasta olan hayvanda, mutlak olarak, az da olsa hayatta olmak nazar-ı itibara alınır. Fetvâ da buna göredir. Bu konu Zebâih (kesişler) bahsinde geçti. Binâenaleyh eğer bu hayvanın kesilmesi kesmek imkânı varken kasten terk edilse, hayvan da ölürse haram olur. Yine zâhir rivayette yer aldığına göre, kesmekten âciz kalsa da haram olur. Ebû Hanife ve Ebû Yûsuf «helâldir» dediler ve bu görüş aynı zamanda İmâm Şâfiî'nin de görüşüdür. Musannıf: «Benim metnimde ve El-Vîkâye metninde bunun helâl oluşuna işaret vardır. Zâhir ise senin dinlediğindir.» dedi.



İZAH



«Burada muteber olan hayat ilh...» «Burada» ile maksat, «Av» bahsidir. Bu kaydı, daha sonra gelecek olan «yüksekten düşen»den veya benzerlerinden ihtirâz etmek için getirmiştir.



«Kesilen hayvanın hayatının üzerinde olması ilh...» Bu sözün en doğrusu «kesilen hayvanın hayatı üzerinde» ifadesidir. Nitekim El-Mültekâ'da bu tabir kullanılmıştır.



«Bîr gün yaşayacak ilh...» Ben derim ki: El-Mecma'ın sahibi boğulan hayvan ile onun benzerlerinde bunu zikretti. Onun ibaresi, şerhiyle beraber şöyledir: «Eğer boğulan veya sopa ile öldürülen hayvanı kestiği zaman onda hayat var ise, zâhir rivâyette helâl olur. Onun «bir gün yaşayabilecek şekilde hayatta kalması» şartı ise, Ebû Hanîfe'den sonra gelen rivayete göredir. Ebû Yusuf bir günün çoğunu nazarı itibara alıyor. İmâm Muhammed dedi ki: «Eğer onda kesilen hayvanın hayatından fazla bir hayat varsa eti yenilir, aksi takdirde yenilmez.»



El-Bedâyi'de denildi ki: «Tahâvî, İmâm Muhammed'in sözünü tefsir ederek zikredip şöyle dedi: Muhammed'in kavline göre: eğer onda ölüm ızdırabından başka bir durum kalmamış iken, onu keserse eti helâl olmaz. Eğer bir gün veya yarım gün gibi bir müddet yaşayabiliyor ve bu takdirde keserse eti helâldir.»



Bununla kesilen hayvanın hayatı ile onun üstündeki hayatın tefsiri ortaya çıkmış oluyor. El-Mecma'daki hükme gelince, bu onun tefsiri değildir. Düşün.



Bununla beraber Ebû Yûsuf'tan naklettiği de ondan gelen bir rivâyettir. Nitekim El-Bedâyi'de bu hüküm yer almıştır.



Zikredildiğine göre Ebû Yûsuf'tan gelen rivâyetin zâhiri, onun hayattan maksadının yaşayabileceğinin tahmin edildiği candır. Eğer kişi, hayvanın bu hayatla yaşayamayacağını biliyorsa ve böylece o hayvanı keserse o hayvan yenilmez.



«Onun miktarına gelince ilh...» Kesilenin hayatının miktarına gelince, demektir.



«Ona burada itibar edilmez ilh...» Yani avda itibar edilmez, demektir. El-Hidâye'de denildi ki: «Köpek avın karnını deştiği zaman. onun içindekileri çıkardıktan sonra o av, avcının eline geçerse helâl olur. Çünkü kalan, kesilenin ızdırabıdır. Binaenaleyh o nazar-ı itibara alınmaz. Tıpkı bir koyunun kesildikten sonra suya düşmesi gibi.»



El-Hâniye'de şu mesele yer almaktadır: «Eğitilmiş köpeğini bir hayvana saldırttı. Köpek avı yaraladı. Avda, kesilen hayvanın kesilmekten sonraki hayat kadar can kaldı. Avcı onu alıp ona rağmen kesmedi. Onun yenilmesi helâldir.»



Ez-Zahîriye'de şu fazlalık vardır: «İttifakla helâldir. Çünkü birincisi kesiş olarak vaki olmuştur. Binaenaleyh başka bir kesişe gerek bırakmaz.»



Bunun hülasası şudur: Kendisinde kesilen hayvanın hayatı bulunan hayvan ikinci bir defa kesilmez. Çünkü ızdırarî yani mecburî kesiş ile ikinci kesmeye gerek kalmaz. Hatta kesilen veya bu şekilde yaralanan hayvan suya düşer ve ölürse haram olmaz. Çünkü onun ölümü suya düşmeye izafe edilmez. Çünkü zaten suya düşmeden ölü hükmündeydi. Binaenaleyh önceki hayatı nazar-ı itibara alınmaz. Ancak yüksek bir yerden düşenler de ve benzerlerinde durum böyle değildir. Çünkü onlarda hayat, az da olsa nazar-ı itibara alınır. Onlar ancak kesmekle helâl olurlar. Böylece av ile av olmayanın arasında fark olduğu ortaya çıktı. Bunun zahirinden bu surette avın kesilmesi imkânına sahip olmak ile sahip olmamak arasında farkın olmadığı anlaşılıyor.



Fakat El-İnâyede'ki hüküm buna muhâliftir. O diyor ki: «Eğer onu kesme imkânına sahip olursa, buna rağmen onu ölünceye kadar kesmezse eti yenilmez. İsterse o hayvandaki hayat açık, isterse gizli olsun. Eğer kesme imkânına sahip değil ise, o hayvandaki hayat da kesilen hayvanın hayatından fazla ise; zâhir rivayete göre, yine eti yenilmez. Eğer ondaki hayat kesilen hayvanın hayatı kadarsa onun eti yenir.» Özetle.



El-İnâye'nin ibaresi şunu gerektirir: Daha önce El-Hâniye'den naklettiğimiz ibareyi imkân sahibi olmadığı zamana hamletmeliyiz.



Bütün bunlara Ez-Zeylaî'deki hüküm aykırı düşmektedir. Zira Zeylaî'de özet olarak şöyle denilmektedir: «Kişi, ona diri olarak yetiştiği halde, kesme imkânı olmasına rağmen kesmese haram olur. Eğer değilse bakılır: Eğer o hayvanda kesilen hayvandaki hayat kadar bir hayat var ise, yani herhangi bir köpek onun karnını ve benzeri yerlerini deşmişse, o ancak kesilen hayvan gibi can çekişiyorsa bu takdirde helâldir. Sadru'ş-Şehîd «icmaen helâldir» dedi. Bazıları: «Sadru'ş-Şehîd'in ileri sürdüğü bu görüş, İmâmeyn'in görüşüdür. Ebû Hanîfe'ye göre helâl olmaz, ancak keserse helâldir. Çünkü gizli hayat, İmâmın katında muteberdir. İmâmeyn'in katında değildir. Nitekim yüksek bir yerden düşen benzer hayvanlarda olduğu gibi.» derler. Eğer onda kesilen hayvandan ileri bir hayat varsa, zâhir rivâyette kesilmediği takdirde yenilmez.»



Sonra dedi ki: «Hayatı ister gizli olsun ister açık, ister eğitilmiş avcı hayvanın açtığı yara ile isterse başka yırtıcıların yarasıyla olsun, ancak kesmekle helâldir ve fetva da bunun üzerinedir. Çünkü Cenab-ı Hak «Ancak kesmiş olduğunuz» (Mâide, 5/3) buyurmaktadır. Binaenaleyh âyet, mutlak şekilde her diriyi kapsamaktadır. Yine Rasûl-ü Ekrem'in : «Eğer ona diri olarak yetişirsen onu kes!» hadisi de mutlaktır ve hadis sahihtir. Buhârî, Müslim ve Ahmed rivâyet etmişlerdir.»



Bu ise Sadru'ş-Şehîd'in tercih ettiği görüşün zıddıdır. O söz İmâm Râzi'nin sözüdür. Nitekim bu Gâyetu'l-Beyân'da yer almıştır. Ondan başkasının da bu sözü tercih ettiğini görmedim. Bu El-Hidâye ve başka kitapların zahirine de muhalif düşmektedir. Buna binâen avda ve avın gayrisindeki muteber hayat arasında farkın olmaması meydana çıkıyor.



Hulâsa şudur: Eğer avı tutar, tutuğu halde avda kesilmiş hayvanda olduğu kadar bir hayat varsa, buna rağmen onu kesmezse El-Hâniye ve Zâhîriye'de yer aldığına göre helâldir. El-İnâye'de yer alan fetvâya göre de onu kesme imkânı varsa helâldir. Ez-Zeylaî'deki hükme binaen ise kesmedikçe hiçbir zaman helâl olmaz. Kesme imkânı olmadığı zamanda veya hayvanın, kesilen hayvanın hayatından üstün bir hayata sahip olması halinde böyledir. Bu da delillerin mutlak zikredilmesinden alınmıştır...



El-Bedâyi'de birinci görüş umum meşayihten rivâyet edilmekte; İkinci görüş Cassâs'tan nakledilmektedir. Onun kelâmının zahiri de birinci görüşün tercihidir ve bu Hidâye'de olanın da zahiridir. Düşün.



Sonra bilmiş ol ki: Bütün bunlar avcı hayvana yetişip onu alırsa söz konusudur. Eğer hayvana yetişir ve onu almazsa bakılır: Eğer yetiştiği zaman alsaydı onu kesme imkânına sahip olacağını kestirir, buna rağmen alıp kesmediyse; hayvanın etinden yenilmez. Eğer alsa ve kesme imkânına sahip olmadığı için kesmemişse, o vakit eti yenilir. Nitekim El-Hidâye'de de böyle yer almaktadır.



«El-Mutereddiye'de de ilh...» «El-Mutereddiye» bir kuyuya düşmüş veya bir