Ülke ayrılığı İslâm devleti ile gayrimüslim devlet arasındaki ayrılık, başka bir deyimle dâru'l-İslâm ile dârû'l harp arasındaki ayrılık. Bütün İslâm devletleri, siyasî ve hukukî anlamda bir birlik teşkil ettikleri için, aralarında ülke ayrılığı söz konusu olmaz. Meşrû yönetime karşı siyasî isyan sonucunda, ayn bir yönetimin hâkim olduğu dâru'l-bağy denilen ülke de teori ve uygulamada dâru'l-İslâm sayılmıştır. Çünkü hepsinde ortak özellik, İslâmî hükümlerle yönetilmeleridir.



İslâm devletinin hakimiyeti altında yaşayan zımmîlerin sahip oldukları topraklarda daru'l-İslâm'dan sayılır. Dâru'l-harpte ise, siyasî ve idarî yönetim farkı, ülke ayrılığı doğurur (es-Serahsî, el-Mebsût, Mısır 1331, V,51, XVI,139, XXX, 33 "Şerhu's-Siyeri'l Kebîr, Kahire 1971, IV, 1160; ez-Zühaylî, Âsâru'l-Harb fi'l-Fıkhı'l İslâmî, 2. baskı, Dımaşk, 1385/1965).



Hanefi hukukçularından Debûsî (ö. 430/1039) ülke ayrılığı için şöyle der: "Bize göre, temel prensip dünyanın iki "dâr" olduğudur; dâru'l-İslâm ve dâru'l-harb. İmam Şâfiî'ye (ö. 204/819) göre ise dünya bir tek "dâr"dır" (Debûsî, Te'sîsu'n-Nazar, Mısır t.y., s. 58, 59). Ebu'l-leys es-Semerkandî (ö. 393/1003) ayni görüşü benimser. Bu iki Hanefi hukukçusu ülke ayrılığının hukuka etkisini Hanefi ve Şafiiler bakımından şöyle belirtirler:



1) Hanefilere göre, düşman, müslümanların mallarını ele geçirip dâru'l-harbe götürmekle onlara mâlik olur. İmam Şafii'ye göre ise mâlik olamazlar ve müslüman olduklarında iade etmeleri gerekir.



2) Hanefilere göre, dâru'l-harpte işlenen suçlara İslâm ceza hukuku uygulanmaz. Şafii'ye göre uygulanır.



3) Dâru'l-harpte gayrı müslim eşlerden birisi müslüman veya zımmî olarak dâru'l-İslâm'a gelirse, eşiyle olan nikâh bağı sona erer. Şafii'ye göre ise, bu durum nikâhı etkilemez.



Şâfiî bilginlerinden Zencanî (ö. 565/1258) de bu konuda şöyle der: "Ülke ayrılığı, yani dâru'l-İslâm ile dâru'l-harp arasındaki ayrılık, Şafii'ye göre hüküm değişikliğini gerektirmez. Ebû Hanîfe'ye (ö. 150/767) göre ise, ülke ayrılığı hüküm değişikliğini gerektirir" (Ahmed Özel, İslâm Hukukunda Ülke Kavramı Dâru'l-İslâm Dâru'l-harb, İstanbul ty. s. 152).



Hanefîler, gayri müslimlerin, müslümanların mallarına istilâ ile mâlik olacaklarını söylerken şu delillere dayanırlar: Yeryüzündeki mallar gerek müslümanlar ve gerekse gayrimüslimler için mübahtır: "Yerde ne varsa hepsini sizin yararlanmanız için yaratan odur" (el-Bakara, 2/29). Ancak malı dâru'l-harbe götürmemişlerse, ülke ayrılığı söz konusu olmayacağından mücerred istilâ ile mâlik olamazlar. Diğer yandan Medîne'ye hicret eden Mekkeli muhacirler için Allâhu Teâlâ "yoksullar" tabirini kullanmıştır: "Özellikle o fey hicret eden yoksullara ait olup, onlar Allah'tan fazl ve hoşnutluk ararlar, Allah ve peygamberine yardım ederlerken yurtlarından ve mallarından (mahrûm edilerek) çıkarılmışlardır" (el-Haşr, 59/8). Eğer muhacirlerin Mekke'de bıraktıkları mallar üzerinden mülkiyet hakları devam etmiş olsaydı, kendilerine "yoksullar" denilmezdi. Başka ayetlerde malından uzakta kalan kimseye, 'İbnu's-sebil* (yol oğlu)" denilmiştir (bk. et-Tevbe, 9/60). Bu konuda İmâm Mâlik ve Ahmed b. Hanbel de Hanefilerin görüşündedir (Şâfiîlerin delilleri ve tenkidi için bk. es-Serahsî, el-Mebsût, X, 53).



Bir harbî, dâru'l harpte İslâm'a girse, müslümanlar orasını istilâ ettiklerinde Ebû Hanîfe'ye göre, menkul malları ganimet olmaz, gayrimenkulleri olur. dâru'l-harpte müslüman olduktan sonra, dâru'l-İslâm'a hicret edenin oradaki menkul ve gayrimenkul bütün malları ganimet sayılır (es-Serahsî, el-Mebsût, X, 66 vd.; Şerhu's-Siyer, IV, 1134, V,2064; el-Kâsânî, Bedâyîu's-Sanâyi', VII, 105; İbnü'l-Hümâm, Fethu'l-Kadîr, V, 230 vd.).



Ülke ayrılığının ceza hukukuna etkisi:



Bir harbî, dâru'l-harpte İslâm'a girse veya dâru'l-İslâm'a eman ile gelse, dâru'l-harpte birbirlerine veya müslümanlara karşı işledikleri suçlarla ilgili davalara dâru'l-İslâm mahkemelerinin bakamayacağı ve hüküm veremeyeceği konusunda mezhep imamları görüş birliği içindedir. Suç, dâru'l-İslâm'da işlenmişse, suçlu dâru'l-harbe kaçsa bile cezalandırılır. Bu konuda görüş ayrılığı yoktur (el-Kâsânî, a.g.e, VII, 131; ez-Zühaylî, a.g.e, s. 184; İbn Kudâme, el-Muğnî, X, 221).



Hanefilere göre müslümanların dâru'l-harpte işledikleri had ve kısas gerektiren suçlar için İslâm ceza hukuku uygulanmaz. Suç, kul hakları ile ilgili ise tazminat hükümlerinin uygulanmasıyla yetinilir. Hırsızlıkta çalman malın, öldürme de diyetin tazmini gibi, Dâru'l-harp üzerinde, velâyet olmadığından orada hadler uygulanmaz.



Çoğunluğu oluşturan İslâm hukukçularına göre, dâru'l-harpte işlenen öldürme, zina iftirası, zina, şarap içme hırsızlık gibi had ve kısası gerektiren suçlar, sâbit olunca, ilgili ceza hükümleri uygulanır. Dayandıkları deliller şunlardır:



1) Kısas ve hadlerle ilgili nasslar, genel hüküm bildirir. Suç, nerede işlenirse işlensin orada ceza hükmü uygulanmalıdır. İmam Şâfiî bu konuda şöyle der: Dâru'l-İslâm'da helâl olan şey, dâru'l-harpte de helâl; haram olan orada daha haramdır (Şâfii, el-Ümm, 1. baskı, Bulak 1321-1325, VII, 322; Beyhakî, Sünen, IX, 104).



2) Ubâde b. es-Sâmit (r.a) den, Nebî (s.a.s)'in şöyle dediği nakledilmiştir: "Hazarda ve seferde hadleri yakınlarınıza ve uzak olanlara uygulayın. Allah'ın emirlerini ikâme konusunda kınayanların kınamasına aldırmayın" (İbn Mace, Hudûd, 3, Ahmed b. Hanbel, V, 316, 326, 330).



Hanefilere göre, hadlerin uygulanması devlet başkanı veya bu konuda, âmme velayetini hâiz kimselere onun tevdî ettiği bir görevdir.